Trong giáo lý Phật giáo, Thập Nhị Nhân Duyên là một chuỗi 12 mắt xích liên kết, giải thích về sự hình thành của khổ đau và con đường dẫn đến giải thoát. Mỗi mắt xích là điều kiện để mắt xích tiếp theo phát sinh. Một trong những mắt xích quan trọng nhất, đóng vai trò là “cánh cửa” kết nối thế giới nội tâm với thế giới bên ngoài, chính là Lục Nhập.
Lục Nhập (六入), nghĩa đen là “sáu sự đi vào,” chỉ sáu căn và sáu trần tiếp xúc với nhau, tạo ra sáu thức. Cụ thể:
Sáu căn: Mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, ý. Đây là sáu giác quan của chúng ta, là phương tiện để tiếp nhận thông tin.
Sáu trần: Sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp. Đây là sáu đối tượng của sáu căn, tức là những gì chúng ta nhìn thấy, nghe thấy, ngửi thấy, nếm thấy, cảm nhận và suy nghĩ.
Khi sáu căn tiếp xúc với sáu trần, chúng tạo ra sáu thức, tức là sáu loại nhận biết: nhãn thức (thức của mắt), nhĩ thức (thức của tai), tỷ thức (thức của mũi), thiệt thức (thức của lưỡi), thân thức (thức của thân) và ý thức (thức của ý). Sự tiếp xúc này, hay Lục Nhập, là bước khởi đầu cho toàn bộ tiến trình nhận thức và kinh nghiệm của chúng ta về thế giới.
Trong chuỗi 12 mắt xích của Thập Nhị Nhân Duyên, Lục Nhập là mắt xích thứ năm, được hình thành từ Danh Sắc (mắt xích thứ tư) và là điều kiện để Xúc (mắt xích thứ sáu) phát sinh.
Từ Danh Sắc đến Lục Nhập: Danh Sắc là sự hình thành của thân và tâm ở giai đoạn đầu của một đời sống mới. Khi thân tâm đã hình thành đầy đủ, các giác quan (sáu căn) bắt đầu phát triển và có khả năng tiếp nhận thế giới bên ngoài. Đây chính là Lục Nhập.
Từ Lục Nhập đến Xúc: Khi sáu căn (như mắt) tiếp xúc với sáu trần (như hình sắc), sự tiếp xúc đó được gọi là Xúc. Xúc là sự va chạm, là sự gặp gỡ đầu tiên giữa chủ thể và đối tượng. Sự tiếp xúc này là điều kiện để Thọ (mắt xích thứ bảy) phát sinh.
Lục Nhập không phải là nguyên nhân trực tiếp của khổ đau, nhưng nó là cánh cửa thiết yếu mở ra thế giới của khổ đau. Nếu không có sự tiếp xúc giữa các căn và các trần, không có Xúc, thì sẽ không có Thọ (cảm giác vui, khổ, không vui không khổ), không có Ái (sự tham đắm), không có Thủ (sự chấp thủ), và từ đó, không có Hữu (sự tồn tại trong luân hồi).
Do đó, việc hiểu và quán chiếu về Lục Nhập là một phần quan trọng trong con đường giải thoát. Bằng cách thực hành thiền định, chúng ta có thể quan sát sự tiếp xúc của các căn và các trần một cách tỉnh thức, không để vô minh (mắt xích đầu tiên) chi phối. Khi chúng ta nhận biết rằng mọi cảm giác, mọi suy nghĩ chỉ là sự vận hành tự nhiên của các yếu tố, không có “cái tôi” hay “của tôi” trong đó, chúng ta sẽ dần dần buông bỏ sự chấp thủ và thoát ra khỏi vòng luân hồi khổ đau.
Hiểu về Lục Nhập giúp chúng ta nhận ra rằng mọi kinh nghiệm về thế giới đều bắt nguồn từ chính sáu giác quan của mình. Thay vì chạy theo những ảo ảnh bên ngoài, chúng ta có thể quay vào bên trong để quan sát, làm chủ chính tâm trí mình. Đây là bước đầu tiên trên hành trình tìm kiếm sự an lạc và giải thoát.