Trong Phật giáo, luân hồi (saṃsāra) là khái niệm chỉ một vòng sinh tử không ngừng nghỉ, nơi chúng sinh liên tục tái sinh từ đời này sang đời khác. Đây là một chuỗi nhân quả, nơi hành động (nghiệp) trong đời này quyết định sự tái sinh ở kiếp sau.
Luân hồi trong Phật giáo Tiểu thừa
Tiểu thừa tập trung vào việc tự giải thoát cá nhân khỏi vòng luân hồi. Theo quan điểm này, luân hồi là một vòng tròn của khổ đau, vô thường và vô ngã. Mọi sinh vật đều phải trải qua quá trình sinh, già, bệnh, chết và tái sinh do vô minh (không thấy được bản chất thật của sự vật) và ái dục (tham lam, bám víu).
Luân hồi được mô tả chi tiết qua học thuyết Thập nhị nhân duyên (12 mắc xích nhân duyên), giải thích cách các yếu tố như vô minh, hành động (hành), nhận thức (thức), danh sắc, lục nhập, xúc, thọ, ái, thủ, hữu, sinh và lão tử tạo thành một vòng tròn khép kín. Để thoát khỏi vòng luân hồi, Tiểu thừa nhấn mạnh việc tu tập Giới, Định, Tuệ để cắt đứt các mắt xích này, đặc biệt là đoạn trừ ái dục, từ đó đạt đến trạng thái Niết Bàn.
Luân hồi trong Phật giáo Đại thừa
Đại thừa cũng thừa nhận luân hồi là một vòng lặp của khổ đau, nhưng có cách tiếp cận khác. Đại thừa không chỉ tìm cách giải thoát cho bản thân mà còn cho tất cả chúng sinh. Do đó, luân hồi không chỉ là một vòng khổ đau mà còn là một cơ hội để tu tập và cứu độ.
- Vòng luân hồi là vô tận: Đại thừa tin rằng chúng sinh đã tái sinh vô số kiếp và sẽ tiếp tục như vậy cho đến khi đạt được giác ngộ. Sự tái sinh này không chỉ diễn ra trong sáu cõi (địa ngục, ngạ quỷ, súc sinh, a-tu-la, người và chư thiên) mà còn trong vô số thế giới khác.
- Giải thoát ngay trong luân hồi: Thay vì đoạn tuyệt với thế giới, các vị Bồ tát của Đại thừa chọn ở lại trong vòng luân hồi để cứu độ chúng sinh. Họ không sợ hãi sự tái sinh, mà coi đó là phương tiện để thực hiện lời nguyện. Đây là khái niệm “phiền não tức bồ đề, sinh tử tức niết bàn” – tức là ngay trong sự luân hồi và phiền não, ta vẫn có thể tìm thấy con đường giác ngộ.
Tóm lại, cả Tiểu thừa và Đại thừa đều coi luân hồi là một thực tế của sự tồn tại. Tuy nhiên, trong khi Tiểu thừa tập trung vào việc thoát ly hoàn toàn khỏi vòng luân hồi cho cá nhân, thì Đại thừa lại nhập thế và ở lại trong vòng luân hồi để cứu độ tất cả chúng sinh, biến sự tái sinh trở thành một công hạnh lợi tha.
